اهداف تدریس جغرافیا در دوره ابتدایی :
همانند سایر کتب درسی دوره ابتدایی درس جغرافیا نیز با اهداف خاصی تهیه و تدریس میشود . اما کتابهای درسی جغرافیااز جمله کتابهایی هستند که
با توجه به محتوا و مطالب ان بار منفی وسنگین سایر کتابهای درسی را کم نموده و میتواند به عنوان یک هوای تازه در بین سایر دروس خسته کننده
تدریس شده در نظام اموزشی مد نظر قرار گیرد .
آشنایی با سرزمین های دیگر فرهنگها و اقوام دیگر در خود کشوری که دانش آموز در آن زندگی میکند وفراتر از آن آشنایی با سرزمینها و تمدنها و
کشورهای بسیار دور و پیدا کردن تشابهات و تفاوتهای موجود در بین ملل و تمدنها و مناطق دیگر همه وهمه میتواند برای دانش آموزان بسیار جالب
، جذاب ، تازه و سرگرم کننده باشد . این موضوع میتواند سبب گسترش افق نگاه دانش آموزان شده و آنان را از چهارچوب مکانی که در آن زندگی
میکنند به فضاهای دورتر، بزرگترو بازتر راهنمایی و از چهار چوب تنگ مکانی ذهن آنان برهاند .
با این اوصاف میتوان اهداف تدریس جغرافیا در پایه چهارم و به تبع آن الگوی انتخابی مورد استفاده جهت تدریس این درس را به شرح ذیل لیست
بندی کرد :
الف – هدف کلی :
هدف کلی تدریس جغرافیا در این پایه معرفی علم جغرافیا به دانش آموزان به عنوان یک علم مستقل و آشنایی آنان با این علم می باشد.
ب – اهداف جزیی :
1 – آشنایی دانش آموزان با کاربرد و موارد استفاده علم جغرافیا و نقش آن در زندگی .
2 – آشنایی اولیه و ساده دانش آموزان با مفاهیم ساده جغرافیایی از قبیل آب و هوا ، جهت های جغرافیایی ، نقشه و کره و نیز تعاریف ساده عوارض
طبیعی و مصنوعی از قبیل رودها ، کوهها ، و جاده ها و ...
3 – اشنایی دانش آموزان بصورت تقریبا علمی و آگاهانه با خصوصیات جغرافیایی محیط زندگی خود .
4– اشنایی دانش آموزان با سایر مکانها موجود در کشور فرهنگها اقوام و ملل وخصوصیات ویژه جغرافیایی آن مناطق .
5 – آشنایی مقدماتی و بسیار ساده دانش آموزان با شاخه های مختلف جغرافیا از قبیل جغرافیای طبیعی ، اقتصادی و انسانی .
6 – آشنایی دانش آموزان با اهمیت عوارض طبیعی موجود در محیط زندگی همچون رود ها ، کوهها و همچنین عوارض مصنوعی همانند جاده ها راه
آهن و وسایل حمل نقل جدید ( قطار ، کشتی و هواپیما ) غیر از آنچه در ذهن او و در محل زندگی او می باشد .
ج – اهداف رفتاری :
1 – دانش آموز بتواند وسایل مختلف مربوط به جغرافیا را (همانند نقشه ، کره و ...) در حد ابتدایی تشخیص دهد .
2 – دانش آموز بتواند چهار جهت اصلی را تعریف نموده نشان دهد و آنها را رسم کند .
3 – دانش آموز بتواند جهات فرعی را تعریف کرده ، نشان داده و آنها را ترسیم کند .
4 – دانش آموز بتواند قطب های شمال و جنوب را تعریف کرده و آنها را در یک کره نشان دهد .
5 – دانش آموز با ناهمواری ها ایران آشنا شده و بتواند ناهمواری ها را تعریف کند .
6 – دانش آموز با اختلافات دمایی ، بارشی و آب و هوایی مناطق و نواحی ایران آشنا شود .
7 – دانش آموز با نواحی مختلف آب و هوایی ایران ( نواحی خزری ، گرم و خشک و کوهستانی ) آشنا شود .
8 – دانش آموز بتواند نواحی مختلف آب و هوایی ایران را در نقشه پیدا کرده و آنرا رنگ آمیزی نماید .
9 – دانش آموز با دریاها و دریاجه های ایران آشنا شده و اهمیت آنها را بداند .
10 – دانش آموز با اهمیت و نقش رود ها در زندگی انسانها آشنا شود .
11 – دانش آموز تعدادی از رودهای مهم ایران را بشناسد .
12 – دانش آموزان با تعریف راههای ارتباطی آشنا شود و اهمیت و نقش آنها را در زندگی انسانها و جوامع انسانی توضیح دهد .
13 – دانش آموز با انواع راههای ارتباطی ( زمینی ، دریایی و هوایی ) آشنا شود و معایب و محاسن هر کدام از آنها را بطور ساده توضیح دهد .
14 – دانش آموز با مفهوم ساده و اولیه صادرات آشنا شود .
15 – دانش آموز با انواع راههای ارتباطی موجود در کشور آشنا شود .
البته طبیعی است که اهداف رفتاری فوق با توجه به محتوای هر درس متفاوت از دیگری بوده و دستیابی به هرکدام از اهداف فوق در مورد درس
جغرافیا مستلزم به کارگیری الگوی تدریس و شیوه آموزشی و وسایل کمک آموزشی متناسب با آن هدف و درس میباشد .
الگوهای مناسب در تدریس جغرا فیا :
الگوی تدریس چیست؟ |
الگو، معمولاً به نمونه کوچکی از یک شیء یا به مجموعه ای از اشیای بیشمار گفته می شود که ویژگیهای مهم و اصلی آن شیء بزرگ یا اشیاء را
داشته باشد. الگوی تدریس، چهارچوب ویژه ای است که عناصر مهم تدریس در درون آن قابل مطالعه است. انتخاب یک الگوی تدریس، بستگی به
نوع آگاهی معلم از فلسفه و نگرشهای تعلیم و تربیت خواهد داشت.
تدریس یک فرآیند است و فعالیتی است که در داخل یک الگو صورت می پذیرد . الگوهای تدریس متعددی توسط صاحبنظران معرفی شده اند که به
مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد . |
v الگوی عمومی تدریس (general teaching model)
این الگو، توسط "رابرت گلیزر" در سال 1961 مطرح شد که در 1971 توسط "راجرز" و "رابینسون"بسط داده شد.
v روش نمایشی ( نمایش علمی ) / روش آزمایشی (آزمایشگاهی)
v روش بحث گروهی
v الگوی حل مسأله (problem-solving mode)
v الگوی پیش سازمان دهنده (preadvance-organizer model)
v یادگیری تا حد تسلط:
v آموزش برنامه ای programmed instruction
v روش سخنرانی
تدریس در مورد درس جغرافیا را میتوان به شیوه های بسیار انجام داد و از طیف وسیعی از الگوهای تدریس از سخنرانی و رو خوانی کتاب گرفته تا
استفاده از وسایل کمک اموزشی ساده همانند نقشه کره جغرافیایی و روشهای پیشرفته تر چون اینترنت و تصاویر ماهواره ای استفاده نمود که این
امر بستگی به توانایی های علمی و عمومی معلم در درجه اول و در مرحله دوم به امکانات و تجهیزات محل تدریس دارد اما شاید روشهای قدیمی
تدریس جغرافیا در دنیای پر شتاب امروز دیگر کارایی چندانی نداشته باشد . تدریس در جغرافیا تفاوت اساسی كه با سایر رشتهها دارد، این است كه
چون دید و تفكر سیستماتیك با آن همراه است همواره با پیامد آموزش مهارتهایی همراه است و این عامل بزرگی است كه جغرافیا را در میان سایر
رشتهها ممتاز میگرداند. همین طور روشهای آموزش مفاهیم در جغرافیا نیز تا حدودی منحصر به فرد میباشند.
از شیوهای نوین و مناسب تدریس جغرافیا در زمان حاضر میتوان به موارد زیر اشاره نمود :
1. روش مطالعهی میدانی (Field Study)
این روش كه گاهی از آن به بازدید علمی تعبیر میگردد در فرآیند یاددهی- یادگیری نقش بسزایی دارد. چون مصداق مثل معروف است كه میگویند
شنیدن كی بود مانند دیدن. تجربه ثابت كرده است كه یادگیری مجسم عمیق بوده و در حافظه بلندمدت ذخیره میگردد. اگر بجای تدریس میدانی، روش
سخنرانی در پیش گرفته شود چندان حاصلی نخواهد داشت. ولی آنچه كه مهم است موانعی است كه در این روش دست و پای معلم را میبندد و مانع
از استفاده از آن میگردد. این موانع برخی به فراهم كردن امكانات آن مربوط میگردد و برخی دیگری به اینكه چه موضوعی را و در كجا انتخاب كنیم
تا تدریس كامل گردد. همیشه میگوییم زمین آزمایشگاه جغرافیا است و آموزش جغرافیا باید همواره با مطالعه مستقیم همراه باشد ولی بنا به دلایلی
اكثر مواقع تدریس با چنین روشی امكان پذیر نخواهد بود.
2. روش تدریس مبتنی بر IT
در حال حاضر به دلیل گسترش همه جانبهی رایانه در ادارات، منازل و مدارس و از سوی دیگرتاكید سازمان ملل مبنی بر تسلط بر رایانه و آموزش
بینالمللی آن در سراسر جهان، سبب شده است كه اكثریت مدارس كشورمان به سایتهای كامپیوتری مجهز شوند. تولید نرمافزارهای آموزشی متنوع
هم مزید بر این علت میتواند باشد كه همكاران شاغل در رشته جغرافیا تدریس خود را در این مكانها (سایتها) انجام دهند ؛كه پیامد آن یادگیری موثر
و عمقی خواهد بود . ولی آنچه كه مهم است این است كه همكاران جغرافیا تا چه حد به رایانه مسلطند و آیا به نرمافزارها دسترسی دارند یا نه؟
به طور كلی استفاده از این روش نوین و به روز به همكاران توصیه میگردد .
3. روش بارش مغزی یا بیان افكار و ایدههای آنی (Brain Storming)
در این روش تدریس معمولاً یك عنوان یا سرفصل، مثل رودها و اهمیت آن یا بیابانها از سوی معلم به دانشآموزان كلاس ارائه میشود و
دانشآموزان با آزادی تمام، كلیه كلماتی را كه در مورد آن سرفصل به ذهنشان میرسد فوراً بیان میكنند. بنابراین دانشآموز به طور ناخودآگاه و
فوری از یافتهها و دانستههای قبلی (ساخت شناختی ) خود استفاده میكند و آن ها را به كلاس ارائه میدهد و به تدریج دانشآموزان مجموعه كلمات
یا جملاتی را بیان میكنند كه تمامی آنها در كنار یكدیگر میتواند بخش عمدهای از مطالب مرتبط با سرفصل مربوطه را ارائه دهد . این روش، عاملی
است تا به دانستههای دانشآموزان از یك مطلب پی برد، متن كتاب درسی را فضای بیشتری بخشید و دریافت دانشآموزان را از یك موضوع،
ارزشیابی كرده و بالاخره دانشآموزان را تشویق نمود تا در یك فضای دوستانه به مبادله و ارائه دانشها و دانستههای خود بپردازند.
4. روش یاد گیری تیمی :
برخی اوقات دانش آموزان به صورتهای تك نفره یا گروهی در فعالیتهای آموزش جغرافیا شركت میكنند كه هر كدام از آنها ویژگیهای خاص خود را
دارا میباشد. نام این شیوه تدریس گروهی Team Learning میباشد كه شیوهای فعال در آموزش جغرافیا بوده و شامل مراحل تدریس، آموزش و
آموختن میباشد.
در این روش دانشآموزان توسط مدرس گروهبندی شده و تقسیم كار میشود. نحوه گروه بندی به گونهای باید باشد كه دانشآموزان ضعیف و قوی در
یك گروه قرار گیرند و دانشآموز ضعیف به واسطه آموختن از دانشآموز سطح بالاتر، سطح علمی خود را بالا میبرد و خود را هم سطح با دیگر
دانشآموزان میكند.
در ابتدای امر معلم ، سرفصلی از كتاب را مد نظر قرارداده وآن را به یكی از گروهها ارجاع میدهد. مفهوم این امر این است كه كدام گروه میتواند
مطالبی مربوط به كتاب درسی را به صورت پروژه یا تحقیق ارائه نماید .
در این مرحله مدرس با اضافه كردن عنصر رقابت، هیجان را در نزد دانشآموزان بالا برده و آنها را تشویق به تحرك بیشتر مینماید.
بعد از تكمیل پروژه، نتیجه حاصل توسط یكی از اعضای گروه قرائت میشود و نمرهای به آن تعلق میگیرد . در گرفتن نمره کار تیمی هماهنگی
افراد گروه درباره دادهها ، دستهبندی آنها ، انطباق یافتهها با آنچه در كتاب وجود دارند، حذف اطلاعات مربوط نوشتن گزارش به وسیله همه افراد، و
... در كلاس اهمیت دارد.
با توجه به سرفصلهای كتاب، كار گروهی در كلاس یا خارج از آن انجام میشود، ضمن اینكه میتوان صفحات محدودی از كتاب را نیز به این امر
اختصاص داد.
زمان اختصاص یافته برای این امر بستگی به تعداد صفحات سرفصل یا صفحات مورد تحقیق دارد.
دانش آموزان برای فراهم كردن مطالب میتوانند از اطلاعات موجود در فضای آموزشگاه كتابخانه یا مراكز اطلاعاتی بیرون از مؤسسه و سایر منابع
اطلاعاتی استفاده نمایند.
مقررات این روش تدریس سخت نیست و فقط لازم است مشاركت و تعادل در كار وجود داشته باشد و افرادی از كار كنار گذاشته نشوند. دانشآموزان
باید در جهت مشخص شده توسط مدرس حركت كنند و موضوعات نامرتبط را وارد كلاس ننمایند . دانشآموزان همچنین باید علاوه به كمك به یكدیگر
با گروههای دیگر تماس برقرار ننمایند و نیز در كار گروههای دیگران مزاحمت ایجاد نكنند.
معلم برای انتخاب موضوعات باید دقت نماید كه موضوعی یكسان در اختیار گروهها قرارگیرد كه از نظر حجم مطلب بیشتر یا كمتر از گروههای دیگر
نباشد.
معرفی منابع برای مطالعه بیشتر، جمعآوری اسناد و مدارك برای غنای هرچه بیشتر مطالب كه به دانشآموز به عنوان وظیفه سپرده میشود نیز در
دستور كار آنها قرار دارد. برای این هدف مدرس میتواند منابعی مانند دائرةالمعارف، بریده جراید، اخبار ، مجلات و ... را نام ببرد.
مدرس همچنین میتواند اطلسها، نقشهها و كتابهایی در درس جغرافیا را در اختیار دانشآموز قراردهد.
مرحله بعد نظارت بر استمرار و پیشرفت كار در گروهها میباشد، مدرس علاوه بر راهنمای گروهها ، در تدوین یافتهها نیز به دانش آموزان كمك
میكند .
انتخاب رسانه آموزشی مناسب در تدریس جغرافیا :
نقش رسانه های آموزشی و تکنولوژی( های) نوین در آموزش
• بهبود فرایند یاددهی- یادگیری .
• کاهش زمان یادگیری .
• افزایش کیفیت یادگیری .
• فراهم ساختن آموزش مستمر .
• ایجاد فرصت های آموزشی برابر .
• انعطاف پذیری در ابزار و امکانات آموزشی .
• افزایش میزان تسلط بر آموخته ها .
• ایجاد تعامل بیشتر دانش آموزان با محتوای درس .
• دسترسی سریع و آسان به منابع اطلاعاتی گوناگون .
• تربیت دانش آموزان برای زندگی در عصر اطلاعات .
• برداشته شدن دیوارها بین مدارس و دنیای خارج .
• افزایش مشارکت دانش آموزان در فرایند یادگیری و آموزش .
• افزایش کارایی معلمان به جهت افزایش کیفیت آموزش .
• فراهم ساختن امکان تولید آسان محتوا توسط معلم و دانش آموزان .
• افزایش استدلال دانش آموزان به جهت استفاده از روشهای خود آموزی .
تهدیدهای مبتنی بر تکنولوژی در آموزش
• عدم وجود بسترهای فنی مناسب .
• عدم وجود بسترهای اجتماعی و فرهنگی مناسب .
• افزایش شکاف طبقاتی .
• دسترسی آسان به منابعی که با ارزشها و هنجارهای جوامع مغایر است .
• عدم همراهی معلمان با برنامه ها .
v معرفی انواع رسانه های آموزشی
· الف - رسانه های نوشتاری :
کتاب
مجله
روزنامه
· ب - رسانه های دیداری – ترسیمی :
انواع نمودارها
چارتها
کاریکاتورها
پوستر
نقشه
· ج - رسانه های شنیداری
رادیو
نوارهای کاست
· د - رسانه های سه بعدی :
انواع ماکتها و مدلها
کره های جغرافیایی
· ه - رسانه های دیداری – نوشتاری :
تلویزیون
اسلایدهای ناطق
· و - چند رسانه ای ( رسانه های نوین آموزشی ) :
سی دی های آموزشی
رایانه
چند رسانه ای :
«واژه چندرسانه ای به استفاده از کامپیوترکه مرکب است ازچندین رسانه- متن، گرافیک ها،صدا،تصاویر ثابت و ویدئویی- بر می گردد»(هاینیک ،
مولندا، راسل ،1993 ) .
«هر ترکیبی از متن،گرافیک،صدا،انیمیشن وتصاویر ویدئویی که از طریق کامپیوتر ویا سایر تجهیزات الکترونیکی در اختیار کاربر قرار می گیرد،چند
رسانه ای نامیده می شود»(کی نژاد،1378 ) .
چندرسانه آموزشی
«یک پیام چند رسانه ای آموزشی عبارت است ازارتباط با استفاده از کلمات وتصاویری که منجر به اشاعه یادگیری می شود»(مایر، 2001 ) .
چندرسانه های آموزشی مطابق با کدام معیارها واصول تهیه می شوند؟
آیاچندرسانه های آموزشی که برای دروس مختلف ( جغرافیا ) تهیه می شود بااهداف برنامه درسی انطباق دارد؟
پاسخ به سوال بالا برای بالا بردن میزان اثربخشی چندرسانه های آموزشی ضروری وحائزاهمیت است.
درواقع چندرسانه های آموزشی ازجمله نظام رسانه ای هستند که باتوجه به ماهیت چند حسی شان می توانند براحتی باانواع سبکهای یادگیری
سازگارشوند،چندرسانه های آموزشی به اشکال مختلف(تعاملی وغیر تعاملی) وجود دارند.با توجه به رشدروزافزون تولید چندرسانه های آموزشی
توسط سازمانهاوشرکتهای خصوصی ازیک طرف وازطرف دیگرافزایش میزان استفاده ازاین محصولات توسط جامعه دانش آموزی،اهمیت و
ضرورت تنظیم استانداردها،روشهاوسازوکارهای مناسب برای طراحی این قبیل محصولات بیش ازپیش آشکار می شود.
با توجه به تعاریف بالا درباره رسانه های آموزشی در زمینه استفاده از رسانه آموزشی مناسب در الگوی تدریس آماده شده توجه و پاسخ به سوالات
زیر میتواند به انتخاب رسانه آموزشی مناسب و استفاده از آن در الگوی تدریس انتخاب شده کمک نماید :
تا چه اندازه در رسانه آموزشی میزان تعامل وجود دارد؟
تا چه اندازه در رسانه آموزشی راهنمایی سنجش یادگیری وجود دارد؟
تا چه اندازه در رسانه آموزشی ارائه بازخورد وجود دارد؟
تا چه اندازه در رسانه آموزشی ارائه راهنمایی وجود دارد؟
تا چه اندازه در رسانه آموزشی ارائه سرگرمی ها بر پایه مباحث درسی وجود دارد؟
تا چه اندازه در رسانه آموزشی انطباق تصاویر و متن با کتاب درسی وجود دارد؟
تا چه اندازه در رسانه آموزشی انطباق صوت (گفتار) و متن درسی وجود دارد؟
تا چه اندازه در رسانه آموزشی پاسخ به سؤالات احتمالی فراگیر وجود دارد؟
آیا در رسانه آموزشی امکان جستجو وجود دارد؟
فرا رسانه ای .
شبکه های کامپیوتری :
اینترانت
اینترنت
«ابداع فناوری فرامتن که بطور گسترده ای در دسترس همه قرار گرفت،به چالشی دامن زد که بر شالوده فناوری جدیدی که نظام های مرورگر
انعطاف پذیر کاربر محور را پشتیبانی می کرد،متکی بود وهمین جریان، اندکی بعد به حوزه فناوری چندرسانه هاپیوست.» فرا رسانه، که بعد از
فرامتن معرفی شد معرف نمایش اطلاعات واتصالاتی است که گونه های مختلف رسانه ها مانند : نوشتار، ترسیمات ، عکس ، صدا و ویدئو را در بر
می گیرد . فرارسانه ها ممکن است لایه های مختلفی از مجموعۀ فضا های کاری را در بر داشته باشد که هر کدام با لایه های بیشمار دیگر متصل
است؛فرارسانه ها در واقع یک «ابزارمؤلف» به شمار می آید که با الگوهای مختلفی به کار می رود» (عالمی،1378) .
با توجه به امکانات آموزشی در مدارس کشور و الگوهای تدریس مورد استفاده میتوان گفت که مناسبترین رسانه آموزشی در تدریس جغرافیا در
دوره ابتدایی رسانه های دیداری – ترسیمی (همانند نقشه ها پوسترها نمودارها ) رسانه های دیداری – نوشتاری ( همانند تلویزیون ) و همچنین
رسانه های سه بعدی (همانند ماکت ها و کره های جغرافیایی ) میباشد .
ارزشیابی تشخیصی :
ارزشیابی در آموزش و پرورش تعاریف متعددی دارد.
1- کرونباخ ( cronbach) :ارزشیابی را جمع آوری و به کار گیری اطلاعات در جهت اتخاذ تصمیم برای یک برنامه آموزشی تعریف می کند .
2- بی بای ( Beeby) : ارزشیابی را فراگرد جمع آوری و تفسیر منظم شواهدی که در نهایت به قضاوت ارزشیابی نظر به این که به اقدام شخصی
بیانجامد ، می داند. ابعاد این تعریف : جمع آوری شواهد ، تفسیر ، قضاوت و تصمیم گیری است .
3 - استا فل بیم : ارزشیابی رافرایند، تعیین کردن ( Delineating) ، به دست آوردن (Obtaining) و فراهم ساختن ( Providing) اطلاعات
مفیدی برای قضاوت در تصمیم گیری ها تعریف کردند.
انواع ارزشیابی :
الف : اسکریون ( scriven) ارزشیابی ها را بر دو نوع ارزشیابی پایانی و تکوینی تقسیم می کند.
ب : استافل بیم ( stuffle beam) : ارزشیابی را در چهار نوع بیان می کند.
1-ارزشیابی زمینه 2- ارزشیابی درونداد 3- ارزشیابی فر آیند 4-ارزشیابی برونداد
ارزشیابی تشخیصی (Dignostic evaluation) :
این ارزشیابی نوعی از ارزشیابی تکوینی است که با هدف تشخیص مشکلات یادگیری دانش آموزان در یک موضوع درسی به کار میرود و معمولا در
ابتدای جریان آموزش انجام می گیرد . از طریق ارزشیابی تشخیصی می توان معلومات و مهارتهای لازم دانش آموزان را برای ورود به مطالب جدید
تشخیص داد و نیز معیاری است برای سنجش رفتار ورودی دانش آموزان که به کمک آن می توان نقطه شروع فعالیت های آموزشی را مشخص کرد
و با استفاده از اطلاعات و توانایی و نقاط قوت و ضعف دانش آموزان الگوی مناسب آموزشی را طراحی کرده و به مرحله اجرا در آورد .
آماده سازی و ایجاد انگیزه در دانش آموزان :
واژه انگیزه به عنوان جهت دهنده و تسریع کننده به رفتار انسانی تعریف شده است . (اسپراگ 1955 – تاملینسین (1992 ) از جمله این رفتار ها
قدرت ، وابستگی و پیشرفت در درجات اقتصادی و اجتماعی است .
استفاده از راهکارهای زیر میتواند در انگیزش و آماده سازی دانش آموزان در جهت یادگیری بهتر مطالب درس جغرافیا به میزان زیادی تاثیر داشته
باشد .
- دانش آموزان را در تعیین اهداف درگیر كنید : 1
درگیركردن دانش آموزان درتعیین اهداف كلی و جزئی حسن توانمندی و صلاحیت
در دوره های كوتاه و بلند مدت می دهد، دو شرطی كه همواره بعنوان ایجاد کننده علاقه و فزاینده تعهد و كوشش دربچه ها پذیرفته شده است . (لانگ 1991)
البته دانش آموزان به تنهائی نمی توانند آنچه را كه در مدرسه می خوانند تعیین كنند، بلكه آنها می توانند به تصمیم گیری ها كمك كنند
.
مثلاً اینكه دانش آموزان بدانند پلیس یا مامور آتش نشانی به عنوان نیروهای خدماتی در جامعه محسوب می شوند. یا كدام موضوع برای نوشتن خلاق مناسب است . و یا كدام كتاب برای مطالعه یا تدریس آنان مناسب تر است
.
- از فنون متنوع تدریس استفاده كنید : 2
راهبردهای تدریس نباید محدود به چگونگی ارائه محتوا وسازماندهی كلاس محدودگردد .
برای رسیدن به اثر بخشی وكارآیی بهینه ،واقع بینانه ترین نگرش آموزشی می تواند یادگیری یک به یک ، تدریس خصوصی ، یادگیری مشارکتی ، آموزش گروههای بزرگ ،گروههای ناهمگن ، گروههای همگن ، مراكز یادگیری یا مطالعه
آزادباشد . (فیدن1994) معلمانی كه اطلاعات را به روشهای مختلف ارائه می كنند احتمالاً نیازهای متعدد یادگیرندگان را درمی یابند .
از این گذشته، بعضی از دانش آموزان ترجیح می دهند كه برای كار روی كف زمین ، عده ای
دیگر روی میز تحریرشان یا میزهای بزرگ بنشینند.بعضی یادگیرندگان از طریق دیداری یاد می گیرند، عده ای دیگر تحلیل گر یا خلاقند. در اینجا استفاده از روش هواردگاردنردر خصوص کار بر روی هوشهای چند گانه و نیز ر یتاوكنددان بر روی روشهای یادگیری می تواند مفید باشد .
3 - دانش آموزان را در آموزش درگیركنید :
هیچ اصل آموزشی شایسته تر از توجه به مشاركت فعال دانش آموزان در تمام مراحل آموزش ،از كمك به تنظیم اهداف تا هدایت به درگیری در
ارزیابی نیست. در واقع شواهد تحقیقاتی بسیاری از فایده های اقتصادی ، اجتماعی و احساسی از فعالیت دانش آموزان درگیر در آموزش خودشان
وجود دارد.(فیدن 1994(
مربیان باید این ذهنیت راکه معلمان به عنوان سرچشمه دانش و دانش آموزان موجوداتی منفعل می باشندراکناربگذارند .
4 - به دانش آموزان برای موفقیت آنان پاداش بدهید :
یكی از مستندترین اصول انگیزشی این است كه موفقیت ، موفقیت می آورد .
زمانی كه نوجوانان برای مهارتهای پیشین خود بطور رضایت بخشی تحسین شوند، برانگیخته خواهند شد كه برای انجام وظایف جدید بیشتر تلاش
كنند ( فرایمیر 1985) در واقع مربیان نیاز دارند كه دو مطلب را به خاطر خود بسپارند ، اولا با دانش آموزان باگشاده رویی برخوردویابادادن نمره
خوب ازآنان قدردانی کنید.ثانیا نیاز دانش آموزان برای پیشرفت های كوچك و بزرگ را درنظربگیرید .
اشتباه است اگرمعلمین بدون تشویق دانش آموزان ازآنان انتظاربیش از توان خودداشته باشند.
5 - به دانش آموزان برای تلاش هایشان پاداش بدهید :
دانش آموزان همواره برای هر كار جدید با به كارگیری روش جدید و تمركز بر روی محتوای جدید تلاش می كنند. آنها خود را به خطر می اندازند (
فرایمیر 1985- لانگ 1991) مربیان می توانند با قدردانی مثبت از آن دسته از تلاشها كه ناموفق وناقص است این خطر را به حداقل برسانند.
در طی مراحل سازنده یادگیری با تشویق دانش آموزان برای تلاش به آنها بگویید كه تلاش فی نفسه ارزشمندبوده و طی پس ازگذشت زمان اهمیت
تلاش وتعهد درکسب موفقیت به آنها ثابت خواهد شد .
6
- با ید اولین تجربه ها برای آنان جالب باشد :
مثلی است که می گوید اولین تاثیر ماندنی ترین اثر است واین به هنگام ایجاد انگیزه یادگیری دربچه ها بسیارصادق است . می دانیم که وقتی دانش
آموزان برای بار اول مطلب جدیدی را تجربه می کنند ، تاثیراتی رادرذهن خویش شکل می دهندکه دردراز مدت باقی خواهد ماند. ( تاملینسن 1992)
معلمان باید تلاش های ویژه ای به عمل آورند تا از رضایت بخش بودن تاثیرات نخستین در ذهن دانش آموزان اطمینان یابند.
7
- برای معرفی ناشناخته ها ازشناخته شده ها استفاده كنید :
تحقیقات اهمیت استفاده از دانش وتجربه های قبلی دانش آموز را به عنوان کمک به یادگیری تایید كرده است . (بروفی 1992 - برونینگ 1993(
برونینگ ازاین تكنیك مثال خوبی ارائه داده است : در شروع یك درس درباره حیوانات قطبی ، برای مثال یك معلم ابتدایی ممكن است به دانش آموزان
آن چه راکه آنها قبلا درباره پوست و خز حیوانات ، درباره رنگ آمیزی حیوانات درباره هوای سرد، برف ویخ و درباره عادات حیوانات می دانستند
یادآوری کند . لازم است معلمان این واقعیت را به خاطر بسپارند که زندگی خارج از مدرسه دانش آموزان مملو از تجربیاتی است که بسیاری از آنان
می توانند درواقع به ایجاد علاقه نسبت به مسائل مدرسه و مهارتهای مرتبط منجرگردد .
8 - اولویت ها را در محتوی تنظیم كنید :
تمام موضوعهایی که درکلاس تدریس می شود برای همه دانش آموزان اهمیت یكسانی ندارد . (نادینگز1994) برای مثال نیاز دانش آموزان طبقه
متوسط حومه شهر در درس مطالعات اجتماعی ممكن است (واحتمالا) بانیاز دانش آموزروستایی طبقه پایین تفاوت فراوان داشته باشد . در حالیكه
بعضی جوانان ممكن است به درس جبر نیاز بیشتری داشته باشند ، عده ای دیگر می توانند ممكن است از ریاضی كاربردی،تاریخ یامهارتهای زبان
بیشتراستفاده کنند.دربین مربیان رسم است که می گویند" هر چه کمتر بهتر "یعنی ارایه محتوای كمتر برای دانش آموزان و مرور مكرر آن تاثیرات
مثبت قابل توجه در توان بازخوانی ونگهداری مطالب دارد.(دمپستر 1993)
9 - ارتباط مطالب با آینده دانش آموزان را به آنان نشان دهید :
درست است که دانش آموزان نادان نیستند ولی همه چیز را هم نمی دانند . لذا این نه تنها یك وظیفه حرفه ای، بلكه وظیفه ی اخلاقی معلمین است که
به دانش پژوهان اهمیت مطالب را درزندگی آینده شان گوشزدنمایند . معلم می تواند به جای سخنرانی صرف ازتکنیک های دیگری که این ارتباط را
بهترنشان می دهد استفاده نماید ازجمله این تکنیکها به مواردی از قبیل صحبت های دانش آموزان بزرگتر ، تجدید خاطره ها، توصیه های موفقیت
آمیز بزرگسالان، ارائه اطلاعات قابل اثبات و مشاهدات دست اول آنان اشاره کرد .
10 - به دانش آموزان چگونه یادگرفتن رابیاموزید :
یادگیری بسیاری از دانش آموزان اثربخش وعمیق نیست نه اینكه فاقد توانائی یادگیری باشند ، بلكه آنها نسبت به روشهای صحیح یادگیری ناآگاه می
باشند. (بل 1995- لویس 1989). در چنین مواردی این مسئولیت معلمان است كه به آنها مهارتهای مطالعه مؤثر مانند آمادگی قبلی ، یادداشت برداری
روخوانی مطالب ، دوره کردن وخلاصه كردن مطالب راآموزش بدهند. (بل 1995) مجهز شدن به این مهارتها به دانش آموزان انگیزه می دهد كه در
حل مشكلات درسی وپژوهش ها با روشهای ثمربخش وعملی تلاش نمایند .
11 - دانش آموزان علاقمند وكنجكاو را جذب كنید :
این موضوع همانند راهبرد قبلی می باشد . لازم است به این مسئله توجه خاصی مبذول شود که استفاده ازتجربیات و كنجكاوی ذاتی دانش آموزان
درکمک به انگیزش هر چه بیشتر آن هااز اهمیت بالایی برخوردار است. مثلامی توان دانش آموزان را در رفع برخی مشكلات اجتماعی درگیرکرد یا
آنها راوادار كنیم اطلاعات اضافی درباره یکی از موضوعاتی كه فكر می کردند ازقبل درباره آن می دانند به دست بیاورند .یا مثلا درباره نکات پیچیده
یا ابهام دار در مطالب درسی كه آنها مطالعه می كنند . مهم است به دانش آموزان فرصتهایی برای تعیین موضوعاتی كه می خواهند بیاموزند داده شود .
همه انواع بشر بطور غریزی كنجكاوند ( مازلو 1954) و بیان آن كنجكاوی در كلاس درس فرصتهای کم نظیری به معلمین زیرك برای تدریس فوق
العاده و ارزشمند را می دهد.
خلاقیت و نوآوری در روشهای نوین تدریس جغرافیا :
اگر تدریس جغرافیا همانند سایر درسها بصورت سخنرانی ، معلم محور و یک سویه باشد شاید نتوان آن انتظارات موجود را از تدریس این درس
برآورده نمود زیرا جغرافیا علم محیط فیزیکی زندگی دانش آموزان است و دانش آموز بایستی با این محیط فیزیکی آشنا شود بنابراین با توجه به
خصوصیت منحصر بفرد درس جغرافیا و ظرفیت بالای این درس جهت انجام مانورهای آموزشی جهت تدریس این کتاب درسی میتوان از روشهای
متنوعی استفاده نمود که از آن جمله میتوان به روشهای زیر عمل نمود .
- انجام دادن كارهای غیرمنتظره در كلاس : 1
تغییر روش معمول و عادی معلم در كلاس ممكن است عاملی برای برانگیختن شاگردان باشد . مثلاً معلم میتواند
ناگهان پیشنهاد كند كه درس را در هوای آزاد و خارج از كلاس ادامه دهند . بطور مثال
برگزاری کلاس در کنار دامنه یک کوه در رابطه با درس ناهمواریها یا برگزاری کلاس در
کنار رودخانه با توجه به موضوع درس و یا برپایی کلاس در کنار یک گله از گوسفندان و مزارع در خصوص کشاورزی میتواند تاثیر بسزایی درعلاقمندی دانش اموزان و بازدهی درس ارائه شده دارد.
- اهمیت شبیه سازی و بازی : 2
وقتی درس با تفریح و بازی همراه باشد شاگردان به آموختن آن علا قه بیشتری پیدا می کنند. بازی ها وشبیه سازی ها از
آن جهت دارای اثر انگیزشی هستندکه هم اطلاعات یادگیرندگان را با واقعیت های محیط
افزایش می دهند و هم تصویرهای روشنی از زندگی واقعی عرضه می کنند و شاگردان را به
طور مستقیم با جریان ها و مسائل یادگیری روبه رو می سازند.
به تجربه ثابت شده است که وقتی یادگیرندگان مطالب درسی را در ارتباط با
مسائل و پیشرفت های زندگی ببینند و آنها را سودمند تشخیص دهند به آموختن آنها
دلبستگی بیشتری پیدا می کنند . بطور مثال میتوان به دانش آموزان گفت که خود را به صورت یک خلبان هواپیما جنگی یا یک پرنده مهاجر یا درون یک بالن تصور کرده و با پرواز بر فراز محل سکونت یک نقشه هوایی از مدرسه یا خانه خود ترسیم نمایند .
همچنین بعنوان مثال معلم میتواند شی همانند یک جایزه را در یک نقطه مخفی نماید و یک نقشه ساده از مسیر و راه رسیدن به آن را ترسیم نموده و در اختیار دانش آموزان قرار دهد تا دانش آموزان برای سریعتر پیدا کردن آن با همدیگر مسابقه دهند .
3 – تشویق دانش آموزان به ساخت وسایل کمک اموزشی :
میتوان دانش اموزان را در در مورد هر درس به ساختن وسایل کمک اموزشی جغرافیا تشویق نمود مثلا اگر قرار است در مورد نقشه درس داده شود
به دانش اموزان بگوییم که نسبت به ترسیم یک نقشه از محله ی که در آن زندگی میکنند ترسیم کرده و به کلاس درس ارائه دهند و یا میتوان دانش
آموزان را به ساختن ماکت های ساده از رشته کوهها با استفاده از گل راهنمایی کرد . همچنین میتوان دانش آموزان را با استفاده از یک توپ
پلاستیکی ساده به ساختن یک کره نمادین از کره زمین تشویق کرد ودر تدریس مبحث مربوطه از وسیله کمک اموزشی ساخته شده توسط آن دانش
آموز کمک گرفت .
4 – استفاده از دانش اموزان بصورت نمادهای جغرافیایی :
میتوان نقاشی هایی از دانش آموزان تهیه کرد که در آن دانش آموز به عنوان یک نماد طبیعی نشان داده شود مثلا عکسهایی از سر دانش
اموزان را بعنوان قله کوه به یک نقاشی
چسباند یا از دانش آموزان به تناسب قد برای نشان دادن ارتفاع متفاوت کوهها استفاده نمود.
- تاثیر مسابقه 5
مسابقه نیز یکی دیگر از انگیزه های آموزشی به شمار میآید. وقتی معلم می خواهد بداند کدام یک از
شاگردان او در درس معینی بهترین است میان شاگردان مسابقه برقرار می کند. البته باید
توجه داشت همان گونه که در وزنه برداری هموزن ها با هم مسابقه می دهند، در موضوع
های علمی نیز نمی توان شاگردان کم هوش را با پر هوش به مسابقه وا داشت. مسابقه های ناهمگون نه تنها انگیزه یادگیری پدید نمی آورند، بلکه شاگردان کم استعداد را از درس و مدرسه سرخورده و ناامید می سازند.
روان شناسان معتقدند که اگر بنا باشد میان شاگردان مسابقه ای انجام شود باید شاگردان هم استعداد را به مسابقه
وا داشت، ولی بهترین مسابقه آن است که هر شاگرد را با خودش مسابقه بدهند، یعنی بکوشند پیشرفت های درسی او هر هفته بهتر از هفته قبل باشد
6 – استفاده از فرا رسانه ها : در صورت امکان و اتصال به شبکه اینترنت نمایش موقعیت جغرافیای مدرسه یا محل سکونت تعدادی از دانش آموزان از طریق نرم افزار گوگل ارث (Google earth
) میتواند برای دانش آموزان بسیار تازه جذاب و هیجان انگیز باشد .
7 - واداركردن یادگیرنده و كاربرد مطالب آموخته شده :
این كار سبب میشود كه مطالب آموخته شده قبلی تقویت شوند بعلاوه در شاگردان این انتظار بوجود میآید كه مطالبی كه آموخته است در آینده مورد
استفاده او قرار خواهد گرفت. بنابراین در یادگیری تنها آموختن مسائل جدید مطرح نیست بلكه مطالب آموخته شده قبلی نیز باید در زمینه فعلی تكرار
شوند تا دانشآموزان بتوانند آنها را بهتر به خاطر بسپارند .
8 - کلا س درس دل انگیز :
کلا سی که از نظر وسعت، آسایش و نور و تهویه خوب و متناسب باشد بیشتر رغبت شاگردان را برای حضور مرتب در کلا س بر می انگیزد. به
ویژه اگر از نظر روانی هم از شرایط لا زم برخوردار باشد. همچنین معلم و سرپرستان مدرسه باید مراقب امنیت بدنی و روانی شاگردان باشند. بدین
معنا که اجازه ندهند شاگردان زورگو و زیر دست آزار امنیت روانی شاگردان ضعیف تر را دچار مخاطره سازند. به علا وه کلا س هر درس باید در حد
امکان دارای تجهیزات مورد نیاز باشد. برای نمونه، در کلا س معلم جغرافیا باید افزون بر نقشه جهان نما نقشه کشوری که درس آن داده می شود
وجود داشته باشد.
فعالیتهای گروهی و جلب مشارکت دانش آموزان در تدریس :
طبیعی است هر چه فعالیتهای گروهی و مشارکت دانش آموزان در تدریس بیشتر بوده و این مشارکت آگاهانه و فعال تر باشد نتایج بهتر و ملموستر ی
را از فرایند تدریس میتوان به دست آورد همانگونه که در مورد روشهای نوین تدریس جغرافیا بحث شد عمده هدف این روشهای نوین درگیر کردن
خود دانش آموزان در امر آموزش و یادگیری درس جغرافیا به جای تاکید بر نقش سنتی معلم محور است
از روشهای تدریس زیر و نیز روشهای دیگری میتوان در جلب مشارکت فعال دانش آموزان در تدریس
استفاده نمود.
1. روش بحث گروهی : |
روش بحث گروهی، گفتگویی است سنجیده و منظم درباره موضوعی خاص که موردعلاقه مشترک شرکت کنندگان در بحث است. این روش برای
کلاسهایی قابل اجراست که جمعیتی بین 6 تا 20 نفر داشته باشند. روش بحث گروهی، روشی است که به شاگردان فرصت می دهد تا نظرها، اطلاعات
و تجربیات خود را با دیگران در میان بگذارند و اندیشه های خود را با دلایل هستند بیان کنند. |
2. روش بارش مغزی یا بیان افكار و ایدههای آنی (Brain Storming) :
در این روش تدریس معمولاً یك عنوان با سرفصل، مثل رودها و اهمیت آن یا بیابانها از سوی معلم به دانشآموزان كلاس ارائه میشود و
دانشآموزان با آزادی تمام، كلیه كلماتی را كه در مورد آن سرفصل به ذهنشان میرسد فوراً بیان میكنند. بنابراین دانشآموز به طور ناخودآگاه و
فوری از یافتهها و دانستههای قبلی (ساخت شناختی) خود استفاده میكند و آن ها را به كلاس ارائه میدهد و به تدریج دانشآموزان مجموعه كلمات یا
جملاتی را بیان میكنند كه تمامی آنها در كنار یكدیگر میتواند بخش عمدهای از مطالب مرتبط با سرفصل مربوطه را ارائه دهد . با این روش میتوان
دانشآموزان را تشویق نمود تا در یك فضای دوستانه به مبادله و ارائه دانشها ودانستههای خود بپردازند وبدین ترتیب باعث جلب مشارکت و فعالیت
گروهی آنان در امر تدریس شد .
3. آموزش تیمی :
همانگونه که در بخشهای اولیه اشاره شد نام این شیوه ی تدریس Team Learning میباشد كه شیوهای فعال در آموزش جغرافیا بوده و شامل
مراحل تدریس، آموزش و آموختن میباشد.
4 - واگذاری تدریس قسمتهایی از کتاب و مطالب درسی به دانش آموزان :
در این روش میتوان تدریس بخشهایی از مطالب کتاب را به دانش آموزان سپرد تا با حضور در پای تابلو و ارائه انچه اصطلاحا کنفرانس نامیده
میشود حضوری فعال در فرایند تدریس داشته باشند و میتوان جهت ایجاد انگیزه در بین دانش اموزان از خود انان در زمینه ارزشیابی فرد ارائه دهنده
کنفرانس استفاده نموده و نمره فرد ارائه دهنده کنفرانس توسط خود دانش آموزان تعیین گردد .
5 – برگزاری مسابقه :
ایجاد تیمهای مختلف و برگزاری رقابت و انجام مسابقه بین این تیمها جهت ساخت ماکت و یا نمادهای مختلف جغرافیایی و ارائه آن به کلاس درس و
گذاشتن آن در کلاس درس در طول مدت تدریس درس جغرافیا .
ارزشیابی تکوینی :
در مطالب پیشین در خصوص ارزشیابی تشخیصی دانش آموزان و طراحی الگوی تدریس متناسب با اطلاعات بدست آمده از آن توضیح داده شد . در این قسمت مجددا توضیح داده میشود که ارزشیابی های آموزشی را با توجه به زمان و هدف استفاده از آن به چهار نوع تقسیم میکنند : 1) ارزشیابی آغازین 2) ارزشیابی تشخیصی
3) ارزشیابی تکوینی
4) ارزشیابی تراکمی یا پایانی
آنچه عمدتاً به منظور کمک به اصلاح موضوع مورد ارزشیابی یعنی برنامه یا روش آموزش ( الگوی تدریس )، مورد استفاده قرار میگیرد،
ارزشیابی تکوینی نامیده میشود . هدف از کاربرد این نوع ارزشیابی، آگاهی یافتن از میزان و نحوه یادگیری دانشآموزان برای تعیین نقاط قوت و
ضعف یادگیری و نیز تشخیص مشکلات الگوی تدریس معلم در رابطه با هدفهای آموزشی است. این ارزشیابی در طول دوره آموزشی، یعنی زمانی
که فعالیتهای آموزشی معلم هنوز در جریان است و یادگیری دانشآموزان در حال تکوین و شکلگیری است انجام میشود . ایجاد بازخورد برای معلم و
دانشآموز از نتایج این نوع ارزشیابی است . تصمیمگیری معلم با استفاده از این بازخوردها در مورد انطباق برنامه و روشهای آموزشی و الگوی
تدریس مورد استفاده با سطح یادگیری و نیازهای دانشآموز، ایجاد فرصت برای دانشآموز در جهت توجه نسبت به آنچه یاد میگیرند وپرورش
مهارتها و تواناییهای آنان و نیز امکان بیشتر برای دانشآموزان در جهت کسب آگاهی از نقاط قوت و ضعف از نتایج مهم ارزشیابی تکوینی است . به
بیان دیگر معلم از نقاط قوت و ضعف الگوی تدریس مورد استفاده آگاه شده و نسبت به ادامه آن ، اصلاح آن و یا استفاده از الگوی تدریس دیگری
تصمیم میگیرد .
از ابزارهای مهم مورد استفاده در ارزشیابی تکوینی میتوان به موارد ذیل اشاره نمود :
· پوشه کار دانش آموزان
· فهرست وارسی یا چکلیست ارزشیابی الگوی تدریس
از چک لیست های ارزیابی روش تدریس با توجه به روش والگوی تدریس و وسایل کمک آموزشی مورد استفاده میتوان در زمینه تعیین کارایی
میزان اثر گذاری و یا نا کارآمدی الگوی تدریس بهره برد .
دو نمونه از چک لیست های ارزشیابی الگوی تدریس جغرافیا :
چک لیست اول
1-آیا الگوی تدریس تهیه شده با اهداف برنامه درسی جغرافیا هماهنگ است؟
2 - آیا الگوی تدریس تهیه شده با اهداف جغرافیا در دوره تحصیلی سازگاری دارد؟
3 - آیا الگوی تدریس تهیه شده با زمان در اختیار هماهنگ است ؟
( منجر به از دست رفتن فرصت های آموزشی در اختیار معلم نمی شود؟)
4 - آیا الگوی تدریس تهیه شده از اهمیت و اعتبارعلم جغرافیایی برخوردار است؟
5 - آیا الگوی تدریس تهیه شده با تجارب و آموخته های قبلی جغرافیا نزد مخاطبان هماهنگ است ؟
6- آیا الگوی تدریس تهیه شده با ویژگی ها ، ذوقیات و علائق مخاطبان همخوانی دارد؟
7 - آیا الگوی تدریس تهیه شده زمینه های یادگیری های بعدی جغرافیا را درمخاطبان تقویت می کند؟
موجب خاموشی یادگیری نمی شود؟)
8 - آیا الگوی تدریس تهیه شده با ساختار علمی جغرافیا هماهنگ است؟
9 - آیا الگوی تدریس تهیه شده با تجارب روزمره مخاطبین ارتباط دارد؟
10 - آیا الگوی تدریس تهیه شده با ارزش های جامعه همخوانی دارد؟
11 - آیا الگوی تدریس تهیه شده با توجه به حوزه امکانات و محدودیت های مدارس انعطاف لازم را دارد؟
12 - آیا الگوی طراحی شده فرصت های لازم برای فعال ساختن فراگیران (به كارگیری دست ، حواس ، عواطف و قوه تفكر ) در زمینه آموزش
جغرافیا را فراهم می کند؟
13 - آیا الگوی تهیه شده زمینه ی رشد و توسعه توانایی ها و مهارتهای یادگیری مادام العمر جغرافیا را برای مخاطبان فراهم می کند؟
14 - آیا برنامه تدریس تهیه شده با نیاز های فعلی و آتی جامعه هماهنگی دارد ؟
15 - آیا الگوی تدریسی جغرافیا که تهیه شده زمینه لازم برای تقویت تربیت مهارتهای شهروندی رافراهم می کند؟
16 - آیا الگوی درسی جغرافیا که تهیه شده زمینه لازم برای فعالیت های چند گانه یاد گیری را در مخاطبان فراهم می کند؟
17 - آیا برنامه نوشته شده ی جغرافیا زمینه لازم برای فعالیت های جمعی و یادگیری مشارکتی را در دانش آموزان ایجاد می کند؟
18 - آیا مطالب تهیه شده جغرافیا به گونه ای انتخاب شده است كه زمینه شكوفایی و رشد استعدادها و توانایی های بالقوه فراگیران را تقویت نماید ؟
19 - آیا طرح درس جغرافیا که تهیه شده ،توانایی ها و علایق دانش آموزان را برای ادامه ی تحصیل و انتخاب شغل و حرفه مناسب در آینده تقویت می نماید؟
20 - آیا برنامه تهیه شده ی جغرافیا ، از نظم منطقی برخوردار است؟
نمونه دوم:
1- تا چه اندازه الگوی تدریس تهیه شده اطلاعات اساسی و پایه جغرافیا را با حداقل امکانات آموزش می دهد؟
2 - تا چه اندازه الگوی تدریس تهیه شده در یاد گیرنده انگیزه یادگیری و استفاده از جغرافیا را تقویت می کند
( معیار آموزشی)
3 - تا چه اندازه الگوی تدریس تهیه شده روند آموزش خلاق را در یادگیری تقویت می کند؟
( معیار آموزشی)
4 - تا چه اندازه الگوی تدریس تهیه شده به جای تقلید از خلاقیت حرفه ای بهره گیری شده است؟( نو آوری)
5 - تا چه اندازه در الگوی تدریس تهیه شده به موضوع آموزش از طریق بازی و سرگرمی توجه کرده
است؟
6 - تا چه اندازه الگوی تدریس تهیه شده با فراگیر تعامل دارد؟
7 - تا چه اندازه الگوی تدریس تهیه شده به نیازها و پیش نیاز های اهداف آموزشی جغرافیا توجه کرده است ؟
8 - تا چه اندازه الگوی تدریس تهیه شده در یادگیری جغرافیا موثر بوده است ؟
9 - تا چه اندازه الگوی تدریس تهیه شده به تقویت مهارت های عملی جغرافیا به مخاطب کمک کرده است؟
10 - تا چه اندازه الگوی تدریس تهیه شده به عمق مسایل اساسی آموزش جغرافیا تاکید دارد؟
11 - تا چه اندازه الگوی تدریس تهیه شده به نظام ارزشی جامعه توجه کرده است؟
12 - تا چه اندازه الگوی درسی تهیه شده توانایی های معلم جغرافیا را آشکار کرده است؟
برای نمره گذاری چک لیست ها هم می توان از معیار های کیفی استفاده نمود و هم از معیار های کمی . با توجه به کمبود وقت و تفسیر پذیری معیار
های کیفی ،این دسته از معیار ها توصیه نمی شود. برای کمی نمودن گزینه های ارزیابی هم می توان برای هر یک از سوالات ارزش سه قسمتی ( کم
، متوسط ، زیاد ) ویا ارزش 5 قسمتی ( بسیار کم ، کم ، متوسط ، زیاد و بسیار زیاد) در نظر گرفت
تعیین تکلیف و فعالیتهای دانش آموزان در خارج از کلاس :
علاوه بر روشهای سنتی تعیین تکالیف جهت دانش آموزان در منزل همانند حفظ نمودن بخشهایی از مطالب درسی و سوال پرسیدن از محفوظات دانش
آموزان میتوان آنان را تشویق نمود که در منزل نسبت به ترسیم نقشه هایی از محله خود ، ساختن ماکتهای ساده یا بیان خاطرات ویا کشیدن نقاشی
ازمکانهای دیدنی و جذاب شهرها و مناطقی که مسافرت نموده اند اقدام نمایند . همچنین
میتوان دانش آموزان را به تهیه آلبومی ساده از عکسهایی از مناطق مختلف جغرافیایی و نشان دادن و توضیح آن در کلاس تشویق نمود .
این امر میتواند خستگی و ملال آور بودن انجام تکالیف به صورت سنتی را تا حدود زیادی از بین ببرد .
ارتباط افقی الگوی تدریس تهیه شده با سایر دروس :
مجددا تاکید میگردد درس جغرافیا به سبب ویژگیهای خاص خود با درس های دیگر این پایه میتواند ارتباط چند سویه ای داشته باشد که در الگوی
تدریس آماده شده بایستی از این ارتباط چند سویه بین درس جغرافیا و سایر دروس به نحو احسن استفاده کرد .
در اینجا به مواردی از ارتباط بالقوه درس جغرافیا با سایر دروس اشاره میشود :
جغرافیا و هنر : با توجه به اینکه در تدریس جغرافیا به میزان بسیار زیادی از اشکال ، عکس ها ، تصاویر و نقشه ها و همچنین احجام همانند
کره جغرافیایی و ماکت ها استفاده میشود این امر میتواند دید و روحیه هنری را در آنان تقویت نماید . میتوان در ساعات تدریس هنر؛ دانش آموزان
را به ترسیم نقشه ها یا ساختن ماکت های ساده در کلاس درس تشویق نمود .
جغرافیا و هندسه : توجه دادن دانش آموزان به زوایای جغرافیایی در جهت های اصلی و فرعی، زوایا و انحنا های جاده ها و رود خانه ها
وضعیت کره زمین و شکل کوهها و توجه دادن همزمان و متقابل آنان به مباحث زاویه و خطوط راست و مورب اشکال و حجم ها همانند کره و هرم در
هندسه میتواند به درگیر شدن دانش آموزان و ملموس تر شدن مباحث انتزاعی هندسه کمک شایانی بنماید .
جغرافیا و ریاضی : توجه دادن دانش آموزان به فاصل بین شهرها طول رود ها مساحت دریاچه ها و یا میزان باری که یک کشتی میتواند حمل
کند و استفاده از این مثال ها در طرح مسایل درس ریاضی میتواند برای دانش آموزان جالب و سرگرم کننده باشد .
جغرافیا و ورزش : اگر در تدریس یک درس در جغرافیا ( بعنوان مثال ناهمواریها ) از الگوی میدانی استفاده میشود میتوان در ساعت ورزش
دانش آموزان را به دامنه یک تپه یا کوه برده و بین آنان مسابقه ای جهت رسیدن به قله کوه را ترتیب داد .
جغرافیا و علوم : با توجه به اینکه در هر نوع شرایط آب و هوایی تنوع جانوری و گیاهی و اقلیمی متفاوت است میتوان ذهن دانش آموزان را
در درس علوم درگیر مسایلی همچون دلیل زنگ زدن سریع آهن در مناطق مرطوب نمود .
آموزش مهارتهای زندگی :
همانند سایر دروس درس جغرافیا نیز در پی آموختن مهارتهایی به دانش آموزان به منظور استفاده از این مهارتها در زندگی شخصی آنها است .
الگوهای مناسب تدریس جغرافیا باعث کسب مهارتهایی در زندگی دانش آموزان میشود که از آن جمله میتوان به مهارت تشخیص جهت های
جغرافیایی و استفاده از آن در موارد لازم ،درک مفهوم نقشه و استفاده مناسب از آن در مواقع ضروری اشاره کرد .
همچنین بعنوان مثال میتوان گفت که الگوهای آموزشی مناسب در درک و فهمیدن تفاوتهای آب و هوایی مناطق مختلف و نیز فهمیدن نقش عوارض
طبیعی در زندگی انسان و استفاده انسان از این عوارض ( در جهت پیشرفت و آسایش بشری ) و نقش انسان در ایجاد تغییر در طبیعت جغرافیایی یک
منطقه به منظور پیشرفت و آسایش خود نقش عمده ای دارند .
و به عنوان مثالی دیگر یک الگوی مناسب تدریس میتواند میزان اهمیت آب اشامیدنی را با توجه به منابع آب قابل شرب در آن منطقه برای دانش
آموزان توجیه نموده و باعث ایجاد مهارت مصرف بهینه و مناسب آب توسط دانش آموزان گردد .
مراحل منطقی الگوهای تدریس و زمان بندی طرح درس :
استفاده از الگوهای آموزشی بایستی متناسب با موضوع درس مورد نظر جهت تدریس و درسهای گذشته و آینده دانش آموزان صورت پذیرد . به
بیانی دیگر معلم موظف است که در خصوص تدریس دروس و استفاده از الگوهای آموزشی مناسب یک روال منطقی را مد نظر داشته و بلافاصله و
بی مقدمه نسبت به تغییر شیوه آموزشی و ابزارهای آموزشی اقدام ننماید زیرا این موضوع به سردرگمی دانش آموزان منجر میشود .
همچنین معلم موظف است نسبت به زمان بندی دقیق جهت استفاده از الگوهای تدریس حساس باشد زیرا اختصاص دادن زمان زیادی به یک شیوه
آموزشی و درس باعث کاهش زمان در اختیار جهت تدریس دروس دیگر و استفاده از دیگر شیوه های تدریس میگردد
پایان سخن :
با توجه به تمام مطالب ذکر شده اکنون میتوان به این جمعبندی رسید که یک معلم باهوش و مسلط به تدریس ابتدا کلیه پارامترهای موجود (ثابت و
متغیر ) را در نظر میگیرد و سپس با توجه به این پارامترها نسبت به طراحی برنامه آموزشی مناسب اقدام و از شیوه های دقیق و عینی جهت ارزیابی
برنامه آموزشی خود بهره میگیرد .